‘Miljoenen gewit op de Wallen’, stond 15 oktober 1999 in dik gedrukte letters in Het Parool. Criminele organisaties zouden in de jaren negentig voor 150 tot 200 miljoen gulden hebben geïnvesteerd op de Wallen om zo hun zwarte geld wit te wassen. Omdat de gemeente Amsterdam nauwelijks mogelijkheden had om twijfelachtige ondernemers vergunningen te weigeren, is daarna de Wet Bevordering Integere Besluitvorming Openbaar Bestuur, of kort gezegd de Wet Bibob ontwikkeld. ‘Amsterdam wacht daar al jaren op’, stelde Wallenmanager Freek Salm.

Voorstudie wet Bibob
Dit Parool-artikel en andere soortgelijke noodklokluidende berichten afkomstig van de overheid hebben de politiek er destijds toe bewogen de Bibob-wetgeving klaar te stomen. De berichtgeving was zo stellig dat niemand twijfelde aan het waarheidsgehalte. Kritische kanttekeningen bleven achterwege. Zelfs ervaren journalisten als Henk Hofland lieten zich meeslepen door de alarmerende verhalen van de overheid en beschreven de Wallen als een treurig buurtje waar het witwassen van de ramen afstraalde. De onrustmakende artikelen over het Wallengebied staan allemaal opgesomd in het literatuuroverzicht van een ‘voorstudie’ over de wet Bibob dat in opdracht van het Ministerie van Justitie was verricht en in maart 2003 werd gepresenteerd.

Europees Verdrag van de Rechten van de Mens
Het rapport leest als een aanbeveling ofschoon in een voetnoot wordt opgemerkt dat de wet Bibob mogelijk op gespannen voet staat met artikel 6, lid 2 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens: ‘ieder mens wordt geacht onschuldig te zijn tot het tegendeel bewezen is’. Bij toepassing van de wet Bibob zou een betrokkene immers, omdat hij anders gevaar oplevert voor de samenleving, moeten meewerken aan zijn eigen ‘veroordeling’. Ondanks deze kritische voetnoot vond de politiek Italiaanse anti-maffia wetgeving bittere noodzaak voor de Nederlandse situatie. De overheid zou de greep op de criminaliteit volledig zijn kwijtgeraakt, zoals op de Amsterdamse Wallen, en daarom luidde het advies: snel invoeren die wet. De praktijk zou dan wel uitwijzen of de wet Bibob stand zou houden bij een rechter, aldus de onderzoekers.

Bibob succesvol?
In 2003 ging Amsterdam als eerste gemeente in Nederland voortvarend van start met de wet Bibob. Een flink aantal ondernemers zijn sindsdien gescreend waarvan een aantal niet door de Bibob-toets kwam vanwege vermoedens dat er iets mis was met die bedrijven, zoals onder meer Charles Geerts heeft ondervonden.

Met een uitspraak van de Amsterdamse rechtbank van 4 januari 2008 op zak kon de gemeente het luxe bordeel Yab Yum simpelweg sluiten op basis van vermoedens. Het succes is de bestuurders kennelijk naar het hoofd gestegen want het Amsterdamse gemeentebestuur probeert nu met allerlei suggestieve veronderstellingen van Wallenondernemers als Jan Otten en mijzelf af te komen.

Onderzoeksplicht burgemeester
In januari 2008 hebben Casa Rosso, de Bananenbar en mijn speelhallen van de burgemeester te horen gekregen dat aan de genoemde bedrijven op grond van de wet Bibob geen exploitatievergunning meer wordt verleend. Dat had het Landelijk Bureau Bibob aan de gemeente geadviseerd. Gelukkig bracht de Raad van State eind februari 2008 een belangrijke nuancering aan in de interpretatie van de wet Bibob. Om vergunningen te weigeren of in te trekken mag burgemeester Cohen zich niet uitsluitend beroepen op vermoedens en veronderstellingen van het Bibob-bureau maar heeft hij ook zelf een onderzoeksplicht.

Vermoedens en veronderstellingen
Decennia lang zijn de Wallen beschouwd als een broeinest van criminaliteit waar de politie het niet voor het zeggen heeft. ‘Wallen zijn vuilnisvat van onze samenleving’ tekende de Telegraaf in 1999 op uit de mond van oud-PvdA fractievoorzitter en advocaat mr. Eberhard van der Laan tijdens een symposium over de Wallen in het Amsterdamse hotel Krasnapolsky. Bij dezelfde gelegenheid beweerde toenmalig Wallenmanager Freek Salm (PvdA) dat harddrugsdealers als de Hakkelaar, Charles Z. en belastingfraudeur U., tientallen panden, winkels en horecabedrijven hadden opgekocht voor criminele activiteiten en het witwassen van zwart geld. Volgens de verhalen van Salm, in zijn vrije tijd liefhebber en verzamelaar van stripverhalen, waren in totaal 450 woningen met crimineel geld aangekocht. De gemeentekas moest nu worden aangesproken om preventief 35 panden op te kopen voordat criminelen er lucht van kregen dat de panden te koop waren. Salm was geen rapportenschrijver. Zijn kennis kwam van zijn ‘persoonlijke netwerk’ en kwam overeen met de verhalen die in de buurt rond gingen.

‘Wallen weer onder controle’
Speculaties over vermeende witwasserij op de Wallen heeft de Wallenmanager nooit met feiten kunnen onderbouwen. Klaarblijkelijk vond het college van Burgemeester en Wethouders dat Salm de situatie op de Wallen schromelijk overdreef. Misschien wel om zijn baantje als Wallenmanager veilig te stellen want in oktober 1999 werd besloten te stoppen het Wallen-project. Het college meende dat de situatie op de Wallen weer onder controle was. Volgens een onderzoeksbureau had de aanpak van Salm succes gehad en was de politie weer zichtbaar op de Wallen. Het bureau concludeerde tevens dat politie, justitie en de belastingdienst beter zijn gaan samenwerken. Exit Freek Salm.

Politiek
In de landelijke politiek, met name bij de PvdA, dacht men daar toch anders over. Partijlid Van der Laan had de Wallen niet alleen aangemerkt als vuilnisvat van de nationale samenleving maar had daar veelbetekenend aan toe gevoegd: ‘misschien wel van de internationale samenleving’.

Zonder enig strafrechtelijk vastgesteld feit te noemen die de invoering van wetgeving die op gespannen voet staat met de rechten van de mens rechtvaardigt, werd op landelijk niveau de laatste hand gelegd aan het ontwerp van de wet Bibob. Ex-Wallenmanager Salm ging ondertussen naar Antwerpen om daar criminaliteit en corruptie te bestrijden. Dat avontuur was maar van korte duur omdat Salm er in zijn werk werd belemmerd door de aanwezigheid van ‘echte’ georganiseerde misdaad. Vervolgens vertrok Salm naar Rotterdam om zich daar te gaan bemoeien met de aanpak van de Rotterdamse tippelzone. Na twee jaar moest hij er alweer gedwongen vertrekken.

Feiten en cijfers
Hoewel het college van Burgemeesters en Wethouders eind 1999 oordeelde dat de situatie op de Wallen onder controle was, moet het daarna opnieuw flink uit de hand zijn gelopen. Het huidige stadsbestuur doet namelijk net alsof de toestand op de Wallen, zoals beschreven in het Van Traa rapport, is teruggekeerd. Keiharde feiten waaruit blijkt dat er honderden miljoenen dubieus geld rondgaan op de Wallen zijn er nog steeds niet. Cijfers over witwassen in Nederland berusten op natte vingerwerk en moeten met een flinke korrel zout worden genomen, waarschuwen wetenschappers al jarenlang. Met andere woorden: het zijn niet strafrechtelijk vastgestelde feiten die uiteindelijk hebben geleid tot de invoering van de wet Bibob in 2003, maar stelselmatige speculaties en aannames over het Wallengebied.

IRT
In het Van Traa rapport baseerden de criminologen Fijnaut en Bovenkerk hun schokkende conclusies over de Wallen uitsluitend op gesprekken met politie en justitie medewerkers. De eenzijdigheid van dit onderzoek is nooit ter discussie gesteld. Maar toen de eigen drugshandel van het IRT-team in de publiciteit kwam, hadden politie en justitie er belang bij om de vermeende criminele organisaties die men met illegale praktijken wilde oprollen, zo groot en zo gevaarlijk mogelijk af te schilderen. Op die manier werd geprobeerd begrip te kweken voor de ontoelaatbare opsporingsmethoden.

Het doel heiligde de middelen om de top van de zogenoemde Delta-organisatie, de veronderstelde opvolgers van de in 1991 geliquideerde Klaas Bruinsma, achter tralies te krijgen. Strafrechtelijk bewijs dat die top ooit heeft bestaan is evenwel nooit geleverd. Wel is vastgesteld dat doelbewust gecreëerde groei-informanten onder regie van politie en douane jarenlang tienduizenden kilo’s aan hard- en softdrugs hebben ingevoerd en verhandeld en hieraan honderden miljoenen hebben verdiend. Op welke wijze dat enorme vermogen is weggesluisd blijft een mysterie. Toenmalig minister van Justitie Hirsch-Ballin moest vanwege de IRT-affaire vertrekken en bekleedt momenteel weer dezelfde ministerspost.

Hirsch-Ballin
Als ministers volgens de Bibob-methode gescreend zouden worden, dan had de huidige minister van Justitie de toets niet kunnen doorstaan. In de jaren negentig was Hirsch-Ballin eindverantwoordelijk voor de hiervoor genoemde grootschalige import van hard- en softdrugs. Hij gaf leiding aan een van ’s werelds grootste internationaal opererende drugsorganisatie: het IRT oftewel de échte Delta organisatie.